ผญาฮีตเดือน 9
ฮีตที่ 9 บุญข้าวประดับดิน หรือ บุญข้าวประดับดิน
ความหมาย “เข่าประดับดิน หรือ เข้าประดับดิน” (ข้าวประดับดิน) คือ “บุญที่ทำในวันแรมสิบสี่ค่ำเดือนเก้า ป็นการนำข้าวหลาอาหาร หวานคาว อย่างละนิดละน้อย แล้วห่อด้วยใบตองกล้วยทำเป็นห่อๆ นำไปวางไว้ตามโคนต้นโพธิ์ หรือต้นไม้ใหญ่ในวัด และตามพื้นดินบริเวณรอบๆ เจดีย์หรือโบสถ์”
มูลเหตุที่ทำ
เนื่องจากคนลาวและไทอีสานมีความเชื่อสืบต่อกันมาแต่โบราณแล้ว่า กลางคืนของเดือนเก้าดับ (วันแรมสิบสี่ค่ำเดือนเก้า) ตรงกับวันเสาร์ที่ 12 กันยายน 2558 เป็นวันที่ประตูนรกเปิด ยมบาลจะปล่อยให้ผีนรกออกมาเยี่ยมญาติในโลกมนุษย์ ในคืนนี้คืนเดียวเท่านั้นในรอบปี ดังนั้นจึงพากันจัดห่อข้าวไว้ให้แก่ญาติพี่น้องที่ตายไปแล้วถือว่าเป็นงานบุญเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่ญาติพี่น้องผู้ล่วงลับไปแล้ว
พิธีกรรม
ในตอนเย็นของวันแรม 13 ค่ำเดือนเก้า แม่บ้านแม่เรือนทุกครัวเรือนจะ “ห่อข้าวน้อย” ซึ่งมีวิธีห่อดังนี้ ฉีกใบตองออกให้มีขนาดเท่าหนึ่งฝ่ามือ ส่วนความยาวนั้นให้ยาวสุดซีกของใบกล้วย นำเอาข้าวเหนียวที่นึ่งสุกแล้วปั้นเป็นก้อนเล็กๆ ขนาดเท่าหัวแม่มือวางบนใบตองที่จะห่อ จากนั้นแกะเนื้อปลา ไก่ หมู่ ใส่ลงไปเล็กน้อย (ถือว่าเป็นอาหารคาว) แล้วใส่น้ำอ้อย กล้วยสุก มะละกอสุก หรือขนมหวานอื่นๆ ลงไปอีกนิด (ถือว่าเป็นของหวาน) จากนั้นใส่หมากหนึ่งคำ บุหรี่หนึ่งมวน เมี่ยงหนึ่งคำ แล้วจึงห่อใบตองเข้าหากัน โดยใช้ไม้กลัดหัวท้ายและตรงกลางก็จะได้ห่อข้าวน้อยที่มีลักษณะยาว (คล้ายๆ ห่อข้าวเหนียวปิ้ง) สำหรับจำนวนของห่อข้าวน้อยนั้น ก็ควรให้มีมากกว่าจำนวนญาติพี่น้องที่ล่วงลับไปแล้ว ทั้งนี้เพราะจะต้องมีจำนวนหนึ่งไว้เผื่อผีไม่มีญาติด้วย
การยายห่อข้าวน้อย
ครั้นเมื่อถึงเวลาประมาณ 03.00-04.00 น. ของวันแรม 14 ค่ำ เดือนเก้า พวกผู้ใหญ่ในแต่ละครัวเรือน จะนำเอาห่อข้าวน้อยไปวางไว้ตามโคนต้นไม้ในวัด วางไว้ตามดินริมกำแพงวัดบ้างวางไว้ตามริมโบสถ์ ริมเจดีย์ในวัดบ้าง การนำเอาห่อข้าวน้อยไปวางไว้ตามที่ต่างๆ ในวัดนี้เรียกว่า “กานยายห่อเข่าน้อย” ซึ่งจะพากันทำเงียบๆ ไม่มีฆ้องกลองแห่แต่อย่างใด
หลังจากยายห่อข้าวน้อยเสร็จแล้ว จะกลับบ้านเตรียมหุงหาอาหารทำสำรับกับข้าวในตอนรุ่งเช้าของวันแรม 14 ค่ำ เดือนเก้า ซึ่งญาติโยมทุกครัวเรือนจะนำข้าวปลาอาหาร ไปทำบุญตักบาตรเลี้ยงพระ จากนั้นพระสงฆ์จะแสดงพระธรรมเทศนาเกี่ยวกับเรื่อง อานิสงส์ของบุญข้าวประดับดินให้ฟัง ญาติโยมถวายปัจจัยไทยทาน พระสงฆ์ให้พร ญาติโยมก็จะกรวดน้ำอุทิศส่วนกุศลไปให้ญาติผู้ล่วงลับไปแล้วทุกๆ คน
เอกสารอ้างอิง : วัฒนธรรมอีสาน : 100 ปี ชาตกาลคำดี สาระผล . 2555. ขอนแก่น : โรงพิมพ์พระธรรมขันต์
ดวงเดือน ไชยโสดา………..
